Przedawnienie roszczeń

W wyniku nowelizacji Kodeksu cywilnego, która weszła w życie 9 lipca 2018 roku, zaistniały spore zmiany w zakresie przedawnień roszczeń cywilnoprawnych. Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw stawia w nowym świetle zarówno sam okres przedawnienia, jak i sytuację konsumenta wobec przysługujących przeciwko niemu roszczeń.

Zasadniczą kwestią jest skrócenie podstawowego ogólnego terminu przedawnienia. W poprzedniej regulacji wynosił on dziesięć lat. Prawodawca uznał jednak, że dla obecnej rzeczywistości gospodarczej termin ten jest zdecydowanie za długi i istnieje potrzeba zmobilizowania stron stosunków prawnych do szybszego kształtowania stanów faktycznych w sposób zgodny ze stanem prawnym. 10 lat powodowało trudności dowodowe, gdyż po upływie zbyt długiego okresu ciężko było wykazać nie tylko roszczenie, ale także jego ewentualne wygaśnięcie. Postanowiono więc skrócić je do 6 lat, wydających się być optymalnym rozwiązaniem tego problemu.

Niektórzy eksperci twierdzą, że zmiana ta stawia dłużnika w lepszej pozycji niż wierzyciela, co kłóci się z przyjętymi w świadomości społecznej zasadami słuszności. W tym miejscu należy pamiętać jednak, że bieg przedawnienia może być przerwany. Zgodnie z art. 123 k.c. dzieje się tak:

1. przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2. przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
3. przez wszczęcie mediacji.

Tak więc, jeżeli wierzyciel wniesie powództwo do sądu przed upływem podanego sześcioletniego terminu, nie powinien on ponieść negatywnych konsekwencji wprowadzanych zmian.

Jeśli chodzi o termin przedawnienia świadczeń okresowych czy też roszczeń związanych z działalnością gospodarczą, a więc najbardziej istotny z punktu widzenia przedsiębiorców, nie uległ on zmianie i tak jak to było dotychczas wynosi trzy lata, od daty, gdy roszczenie to stało się wymagalne.

Ciekawym rozwiązaniem okazuje się być sposób liczenia okresu przedawnienia roszczeń majątkowych, w tym świadczeń okresowych oraz związanych z działalnością gospodarczą. Od 9 lipca przepisy wskazują, że kończy się on ostatniego dnia roku. W praktyce oznacza to, że jeżeli ustawowe trzy lata minęły przykładowo 23 października, to termin tego przedawnienia wydłuża się do 31 grudnia. Trzeba jednak zauważyć, że przepis ten odnosi się wyłącznie do terminów przedawnienia dłuższych niż dwa lata.

Zmieniły się także przepisy dotyczące konsumentów. Do art. 117 Kodeksu cywilnego postanowiono dodać § 2¹, według którego po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.

Co więcej, o ile w poprzednim stanie prawnym zarzut przedawnienia mógł być podniesiony wyłącznie przez pozwanego dłużnika, gdy wpłynął przeciwko niemu pozew o zapłatę przedawnionego roszczenia, tak dzięki nowelizacji to na sądzie, z urzędu, spoczywa obowiązek zbadania kwestii przedawnienia i jej późniejsze uwzględnienie w wydanym orzeczeniu.

Prawodawca postanowił jednak pozostawić dla wierzycieli niewielką furtkę, przy pomocy art. 117¹ Kodeksu cywilnego, stanowiącego, że w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności, przy czym w szczególności powinien zwrócić uwagę na:

1. długość terminu przedawnienia;
2. długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;
3. charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Ciężkim do zdefiniowania zagadnieniem pozostają jednak właśnie te „względy słuszności”, bardzo często utożsamiane po prostu z zasadami współżycia społecznego. Użycie przez prawodawcę takiego pojęcia podkreśla dyskrecjonalną władzę sądu, czyli jego prawo do podejmowania decyzji w sposób swobodny oraz niezależny, nieskrępowany konkretnymi wyznacznikami, często niemożliwymi do zastosowania w każdym przypadku.

Kolejna zmiana wiąże się z nowelizacją ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych. Nowe przepisy stanowią, że zajęta kwota pieniężna nie trafi od razu na konto komornika lub urzędu skarbowego wcześniej niż po upływie 7 dni. Dzięki temu tworzy się okres, w którym dłużnik może wyjaśnić sprawę, wnosząc powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego. Wyjątkiem od danej sytuacji pozostaje tylko egzekucja bieżących alimentów oraz rent. W ich przypadku zajęte środki będą nadal przekazywane niezwłocznie organowi egzekucyjnemu.

Wszystkie powyższe zmiany dotyczą już przedawnień roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie nowelizacji, a więc przed 9 lipca 2018 roku i do tego dnia nieprzedawnionych. Ustawodawca przewiduje jednak od tej zasady parę wyjątków.

Zgodnie z art. 5 ust. 2 zd. 1 nowelizacji, jeśli termin przedawnienia roszczenia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg tego roszczenia rozpoczyna się z dniem 9 lipca 2018 roku. Dotyczy to zarówno ogólnego terminu przedawnienia, jak i terminów przedawnienia roszczeń, stwierdzonych m.in. prawomocnym wyrokiem czy też zawartą przed sądem ugodą.

Artykuł 5 ust. 2 zd. 2 nowelizacji stanowi z kolei, że jeżeli przedawnienie, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie nowej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to następuje ono z upływem tego wcześniejszego terminu. Należy więc zbadać, kiedy upłynie termin przedawnienia danego roszczenia według zarówno starej jak i nowej regulacji, a następnie dokonać porównania który z nich okazuje się być bardziej korzystnym

Drugim z wyjątków jest przedawnienie roszczeń przysługujących konsumentom. Do roszczeń powstałych przed 9 lipca 2018 roku i do tego dnia nieprzedawnionych, zgodnie z art. 5 ust. 3 nowelizacji zastosowane powinny zostać przepisy dotychczas obowiązujące. Jeśli z kolei konsument nie podniósł do dnia 9 lipca 2018 roku zarzutu przedawnienia w stosunku do roszczenia przedawnionego, z dniem wejścia w życie ustawy sąd z urzędu uwzględni przedawnienie.