Na czym polega upadłość konsumencka?

Na czym polega upadłość osoby fizycznej?

Co jakiś czas w mediach pojawiają się plotki o ogłoszeniu upadłości przez znane osoby. Nieco ponad rok temu polskie media obiegła informacja o ogłoszeniu upadłości przez znanego muzyka. Wtedy też pojawiły się głosy, że wystarczy być znaną osobą, aby uniknąć spłacania zadłużenia. Czy jednak wyłącznie osoby rozpoznawalne mają prawo ogłoszenia upadłości? Czy ogłoszenie upadłości faktycznie oznacza pozbycie się długów jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki?

Z wnioskiem o ogłoszenie upadłości może wystąpić każda osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej, bez względu na to czy jest znana, czy nie. Może to być zatem osoba, która nigdy nie prowadziła takiej działalności, jak również taka, która już zakończyła jej prowadzenie. Jednakże, aby wniosek był skuteczny muszą zostać spełnione odpowiednie przesłanki. Podstawową okolicznością uzasadniającą ogłoszenie upadłości jest niewypłacalność osoby, wobec której upadłość ma zostać ogłoszona (konsumenta – dłużnika). Z kolei o niewypłacalności można mówić wówczas, gdy osoba, której dotyczy wniosek utraciła możliwość regulowania swoich wymagalnych zobowiązań. Niewypłacalność nie jest jednak jedynym warunkiem ogłoszenia upadłości.

Prawo upadłościowe przewiduje szereg przesłanek negatywnych, określonych w art. 491⁴, których wystąpienie powoduje, że wniosek o ogłoszenie upadłości podlega oddaleniu. Do takich okoliczności, należy przede wszystkim doprowadzenie do stanu niewypłacalności lub istotnego zwiększenia jej rozmiarów na skutek umyślnego działania lub rażącego niedbalstwa osoby ubiegającej się o ogłoszenie upadłości. W związku z powyższym, aby wniosek miał szanse powodzenia w sądzie, należy wykazać, że stan niewypłacalności powstał w sposób niezawiniony przez dłużnika. Najczęściej za takie okoliczności uznaje się utratę możliwości zarobkowych w wyniku ciężkiej lub długotrwałej choroby albo nieszczęśliwego wypadku, utratę majątku w wyniku zdarzenia losowego (np. pożar, powódź), czy niezawinioną utratę zatrudnienia (np. na skutek zwolnienia grupowego w wyniku likwidacji zakładu pracy).

W celu wszczęcia postępowania, należy złożyć w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości sporządzony na specjalnym formularzu oraz uiścić opłatę od wniosku w wysokości 30 zł. Jeżeli sąd uzna, że wniosek dłużnika jest zasadny, wyda postanowienie o ogłoszeniu jego upadłości. Moment wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest bardzo istotny dla dłużnika, ponieważ wiążą się z nim niezwykle istotne skutki.  

Z dniem ogłoszenia upadłości dłużnik (konsument) zobowiązany jest przekazać syndykowi cały swój majątek wraz z niezbędnymi dokumentami oraz udzielić syndykowi i sędziemu-komisarzowi wyjaśnień odnośnie majątku, ponieważ od tej chwili cały majątek konsumenta staje się „masą upadłości”, nad którą zarząd przejmuje wyznaczony przez sąd syndyk. Oznacza to, że od momentu ogłoszenia upadłości konsument nie może swobodnie zarządzać swoim majątkiem, a zatem nie może np. sprzedać należącego do niego samochodu. Z tą chwilą dłużnik może zawierać jedynie umowy niezbędne do codziennego funkcjonowania np. nabywać żywność, odzież itp. i to jedynie ze środków niezajętych przez syndyka, a więc np. z części wynagrodzenia za pracę niepodlegającej zajęciu zgodnie z przepisami dotyczącymi postępowania egzekucyjnego. W skład masy upadłości wchodzą również nieruchomości będące własnością dłużnika, a więc także dom czy mieszkanie, w którym zamieszkuje. Jeżeli jednak konieczne jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, z sumy uzyskanej w wyniku sprzedaży tych składników majątkowych upadłemu wydziela się kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od 12 do 24 miesięcy. Inny skutek ogłoszenia upadłości przez osobę fizyczną polega na tym, że z dniem ogłoszenia upadłości wszystkie zobowiązania, których termin płatności jeszcze nie nastąpił stają się wymagalne. W związku z powyższym zaciągnięty przez dłużnika kredyt będzie od tego dnia natychmiast płatny w pełnej wysokości, pomimo tego, że termin płatności poszczególnych rat jeszcze nie nadszedł.

W toku postępowania upadłościowego syndyk dokonuje inwentaryzacji majątku dłużnika, a następnie przystępuje do sprzedaży składników wchodzących w jego skład. Środki uzyskane w ten sposób przeznaczane są na zrealizowanie planu spłaty, a ramach którego zaspokajane są zobowiązania upadłego wobec jego wierzycieli. Plan spłaty stanowi niejako rozłożenie „na raty” części długów konsumenta. Przy czym plan spłaty może trwać maksymalnie 36 miesięcy. Po wykonaniu planu spłaty sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu wykonania planu spłaty i umorzeniu zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości i niespłaconych w wyniku wykonania planu spłaty. Oznacza to, że umorzeniu ulegają długi konsumenta, na pokrycie których nie wystarczyło środków pochodzących ze sprzedaży majątku upadłego i które nie zostały zaspokojone w ramach wykonywania planu spłaty, bez względu na ich wysokość. Należy jednak podkreślić, że istnieją także zobowiązania, które pomimo przeprowadzenia postępowania upadłościowego nie ulegają umorzeniu. Należą do nich: zobowiązania alimentacyjne, zobowiązania z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, nałożone przez sąd kary grzywny, obowiązki naprawienia wyrządzonej szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nawiązki lub świadczenia pieniężne orzeczone przez sąd jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie, zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem oraz zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu. Oznacza to, że ogłoszenie upadłości nie zawsze skutkować będzie pozbyciem się wszystkich posiadanych zobowiązań.

Mając na uwadze wyżej przytoczone okoliczności należy podkreślić, że ogłoszenie upadłości przez osobę fizyczną nie prowadzi do pozbycia się długów w sposób zupełnie niedotkliwy. Oczywiście ostatecznie duża część zobowiązań dłużnika może zostać umorzona, dzięki czemu będzie mógł on rozpocząć nowe życie bez długów (poza wyjątkami wskazanymi powyżej), jednakże odbywa się to kosztem niemal całkowitej likwidacji jego majątku. Nie jest więc tak, jak może to wynikać z przekazów medialnych, że ogłoszenie upadłości pozwala na niespłacanie długów bez żadnych konsekwencji. Należy bowiem pamiętać, że postępowanie upadłościowe poza uwolnieniem dłużnika od długów ma na celu także zapewnienie jego wierzycielom zaspokojenie możliwie największej części przysługujących im wierzytelności. Ten cel można jednak osiągnąć jedynie poprzez sprzedaż wartościowych przedmiotów należących do dłużnika.

Przedstawione powyżej informacje mają charakter bardzo ogólny i nie stanowią kompleksowej analizy wszystkich skutków ogłoszenia upadłości. Dlatego też przed wystąpieniem z wnioskiem o ogłoszenie upadłości bardzo ważne jest skonsultowanie tej decyzji z prawnikiem, który pomoże ustalić, czy zostały spełnione wszystkie okoliczności konieczne dla uznania wniosku za zasadny oraz w sposób szczegółowy przedstawi wszystkie skutki ogłoszenia upadłości w odniesieniu do konkretnej sprawy.