Sukcesja – jak przekazać biznes?

W firmach rodzinnych sukcesja wiąże się z dużymi emocjami. Przekazanie często rodzinnego biznesu jest odkładane na później, czy to ze strachu przed emeryturą, czy też w związku z brakiem zaufania do sukcesora.  O ile wybór i przygotowanie następcy to kwestia indywidualna, o tyle formalna strona sukcesji podlega ustalonym schematom, które można wcześniej przygotować. Zupełnie inaczej wygląda jednak przekazanie firmy prowadzonej w ramach spółki kapitałowej a inaczej przekazanie majątku przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą.

Sukcesję w odniesieniu do przedsiębiorców będących osobami fizycznymi, szczegółowo uregulowała ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. W myśl tej ustawy, po śmierci osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, działalność ta jest kontynuowana przy użyciu przedsiębiorstwa osoby zmarłej, zarządzanego w okresie przejściowym przez zarządcę sukcesyjnego.

Zarządcą sukcesyjnym może zostać osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Nie może nim więc zostać osoba wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej lub pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego. Zarządcę powołuje:

1. za życia – osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Zarządcą sukcesyjnym może być również prokurent, jednak w momencie udzielenia prokury za zgodą prokurenta musi być zastrzeżone, że z chwilą śmierci przedsiębiorcy prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym;

• po śmierci – w formie aktu notarialnego małżonek przedsiębiorcy za zgodą wszystkich znanych mu spadkobierców, osoba, która otrzymała zapis windykacyjny za zgodą małżonka przedsiębiorcy, osoba, która przyjęła spadek za zgodą wszystkich znanych mu spadkobierców oraz małżonka.

Zarządca sukcesyjny musi wyrazić zgodę na powołanie w formie wymaganej do powołania – w formie pisemnej pod rygorem nieważności lub w formie aktu notarialnego, a zgodę na jego powołanie wyrazić musi również ponad 85% uprawnionych do przedsiębiorstwa. Termin na powołanie zarządcy to 2 miesiące od śmierci przedsiębiorcy.

Zarządca sukcesyjny wykonuje  prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy, wynikające z prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, oraz prawa i obowiązki w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego, skutkuje przede wszystkim zachowaniem ciągłości działania przedsiębiorstwa. Przykładowo:

1. W przypadku powołania zarządcy sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy lub jeżeli zarządca sukcesyjny zostanie powołany w ciągu 30 dni od śmierci przedsiębiorcy, wszystkie stosunki pracy nawiązane przez niego w ramach działalności jego firmy będą kontynuowane na dotychczasowych zasadach aż do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego;
2. Umowy cywilnoprawne nie wygasają z chwilą śmierci przedsiębiorcy (chyba, że wynika to z samej umowy lub wykonanie umowy zależało od jego ściśle osobistych cech i zdolności, np. umowa polegała na wykonaniu rzeźby);
3. Przedsiębiorstwo w spadku, które prowadzi zarządca sukcesyjny, jest podatnikiem podatku dochodowego (PIT), podatku VAT, akcyzy, podatku tonażowego i okrętowego oraz podatku od gier hazardowych a dla celów podatkowych nadal używa numeru NIP zmarłego przedsiębiorcy;
4. Nie wygasają koncesje, zezwolenia, licencje i pozwolenia związane z przedsiębiorstwem o ile nadal są spełniane warunki do ich uzyskania.

Zarząd sukcesyjny jest rozwiązaniem tymczasowym i gdy forma tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem nie jest już potrzebna, zarząd sukcesyjny wygasa. Staje się to:

1. gdy zarząd sukcesyjny powstanie, bo przedsiębiorca powoła zarządcę sukcesyjnego, jednak w ciągu 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy nikt nie przyjmie spadku albo zapisu windykacyjnego, który obejmuje przedsiębiorstwo;
2. jeśli w ciągu miesiąca od wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG z przyczyn powodujących, że zarządca przestaje pełnić swą funkcję osoby uprawnione nie powołają kolejnego zarządcy sukcesyjnego;
3. z upływem 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.

W spółkach prawa handlowego sukcesja teoretycznie może zostać przeprowadzona w dość prosty sposób (nie wdając się przy tym w kwestie podatkowe), błędnie jednak utożsamia się ją wyłącznie z przekazaniem na wypadek śmierci własności firmy (czy to w postaci przedsiębiorstwa, czy też udziałów lub akcji).  Zadbać należy również o to by w jak największym stopniu uniknąć chaosu związanego ze śmiercią osoby zarządzającej przedsiębiorstwem. Przykładowymi rozwiązaniami tego problemu mogą być:

• dodanie do umowy spółki zapisu wprowadzającego tryb wyboru przedstawiciela spadkobierców w przypadku dziedziczenie ustawowego,

• udzielenie upoważnienia w formie uchwały wspólników do powołania członków zarządu (np. z grupy osób wskazanych wcześniej przez wspólników),

• dokonanie zapisu windykacyjnego przyznającego konkretnej osobie wskazany składnik majątku, np. przysługujące udziały w spółce z o.o., uzupełnionego (ponieważ sporządzenie takiego zapisu jest zależne wyłącznie od woli wspólnika, który może go później zmieniać, lub się z niego wycofywać) powinno być również uzupełnione zapisami umownymi pomiędzy wspólnikami, które w przypadku wielu spadkobierców, pozwolą na opanowanie sytuacji.

W każdym z tych przypadków niezbędna okazać się może pomoc prawnika, który doradzi w przygotowaniu „Planu sukcesji”, jak i dopilnuje jej sprawnego przeprowadzenia.