Prawnoautorska ochrona układów choreograficznych

Prawnoautorska ochrona układów choreograficznych jest zagadnieniem, które jeszcze nie do końca znalazło zainteresowanie samej doktryny przedmiotu, jak i orzecznictwa. Temat choć nie jest nowy, wydaje się być całkiem pominięty i niedoceniony, choć dotyczy wielu twórców i szerokiego kręgu kultury scenicznej, teatralnej, baletowej czy tanecznej. Dotychczas pogłębionej analizy, i to tylko z uwagi na etymologię znaczenia słowa „choreografia”, mogliśmy poszukiwać w źródłach typowo traktujących o ruchu tanecznym, nie zaś w monografiach prawniczych. Takiego stanu rzeczy możemy upatrywać po pierwsze w braku świadomości samych twórców, że układ choreograficzny jako utwór może podlegać przepisom prawa autorskiego, a po drugie w braku rozeznania jakie kryteria muszą zostać spełnione w kompozycji układu choreograficznego, aby takiej ochronie podlegać.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 i ust. 2 pkt 8 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych „przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). […] W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory: […] sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne.

Zrozumienie budowy układu choreograficznego nastręcza sporo trudności. Głównie dlatego, że sami choreologowie nie posługują się tym pojęciem, a po prostu pojęciem tańca. Polscy przedstawiciele tej dziedziny zgodni są jednak co do tego, że tworzywem każdego tańca jest ruch. Jednak czy każdy ruch będzie podlegał ochronie? Co z elementami, które zazwyczaj towarzyszą takiemu ruchowi jak muzyka, rytm, tempo, scenografia etc.? W literaturze przyjęło się mówić o tzw. ujęciu prostym ruchu. Oznacza to, że przy zakwalifikowaniu jako tworzywa układu choreograficznego tylko ruchu, niniejszym badanie przesłanki twórczości odnosić będziemy wyłącznie do niego. Nie jest to jednak jedyna i wyłączna koncepcja. W literaturze choreologicznej możemy odnaleźć i głosy odmienne, choćby te które wskazują na ścisły związek układu choreograficznego z utworem muzycznym. A co za tym idzie współistnienie ruchu i dodatkowych elementów składających się na układ choreograficzny.

Twórczy charakter układu choreograficznego

Aby mówić o ochronie prawnoautorskiej układów choreograficznych, układ ten musi posiadać cechy odzwierciedlające twórczy charakter. Przyjmuje się, że cechami tymi są oryginalność oraz indywidualność. Walter Laird w swojej Technique of Latin Dancing zanalizował zasady oraz technikę kroków wykonywanych w stylu tanecznym zwanym potocznie latynoamerykańskim. Dla tancerzy i choreografów to biblia tańca, kanon kroków jakie po dzień dzisiejszy tańczą zawodowi tancerze oraz na którym wzorują się światowej sławy choreografowie. Co zatem wyróżnia dany ruch jako ten podlegający ochronie prawnoautorskiej?. Gdzie zatem należy poszukiwać tej oryginalności i indywidualności ? Czy standaryzacja kilku podstawowych kroków oraz stopniowe wyklarowanie się rządzących nimi technik wystarcza do objęcia ochroną autorskoprawną?

Przenosząc rozważania na grunt ruchów kreowanych w tańcu towarzyskim, cech oryginalności określonego układu choreograficznego należy poszukiwać w twórczym zestawieniu sekwencji kroków czyli w tzw. kompozycji przestrzennej tańca. Można zatem przyjąć, że choreografia będzie posiadała cechy oryginalności, jeśli będzie kompozycją stanowiącą pewien ciąg ruchowy (kombinacją figur), którego składniki zestawione ze sobą będą tworzyć unikalną, twórczą całość. Przesłanki działalności twórczej upatrywać należy w unikatowości rezultatu intelektualnego. W tej kwestii wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Poznaniu w jedynym dotychczas wyroku zapadłym na kanwie omawianych przepisów (I ACa 975/10), że „ […] jeżeli chcemy mówić o oryginalności układów to raczej rozumianej jako zestawienie określonych elementów, w określonej kolejności, w określonych sekwencjach, w określonej strukturze rytmicznej, konkretnym ustawieniu tańczących. Dopiero suma tych elementów pozwala na ustalenie, że właśnie takie zestawienie wymienionych elementów może być uznane za kompozycję autorską podlegającą ochronie prawnej”. Jednakże, dla kogoś, kto kiedyś uczył się tańca towarzyskiego, powyższe stanowisko sądu może wydać się nieco kontrowersyjne. A to dlatego, że choreografowie tańca uczą sekwencji kroków według określonych wystandaryzowanych zasad, łącząc poszczególne figury w możliwy do ułożenia sposób. Na poziomach podstawowych nauczania samby, czy walca angielskiego na próżno doszukiwać się rozbudowanych choreografii, a co więcej większość kombinacji jest dokładnie taka sama. Konieczność zestawienia takich, a nie innych figur wynikać może po pierwsze z poziomu nauczania układu choreograficznego (od podstawowego do zaawansowanego) oraz zasad jakimi rządzą się określone tańce – skonkretyzowane ruchy prowadzą do stworzenia możliwej z danego punktu wyjściowego – figury i żadnej innej, by osiągnąć „flow” ruchu. To prowadzi do wniosku, do jakiego doszedł powołany już sąd „ […] Dany utwór chroniony jest wyłącznie w zakresie elementów indywidualnych i oryginalnych. Pozostałe składniki utworu nie wykazujące cechy twórczości, mimo że występują w chronionym utworze, same nie są przedmiotem prawa autorskiego. Inaczej ujmując: dzieła podlegają ochronie tylko w tym zakresie, w jakim są twórcze.”

Przesłanka oryginalności układu choreograficznego jest możliwa do zobrazowania, bo efektem pracy intelektu jest nowy produkt. A co z przesłanką indywidualności? Indywidualność należy postrzegać jako formę za pomocą której ta sekwencja ruchów jest wykonywana. Obleczenie ruchu zindywidualizowaną treścią, choćby emocjonalną, istotnie spełnia cechy indywidualności powstania utworu. Jak ujął to Krzysztof Felchner w Choreografia i pantomina w świetle prawa autorskiego: „ … często treścią omawianej kategorii utworów są pewne ludzkie stany uczuciowe, emocje – zadaniem natomiast twórcy jest oblec je w określoną formę. I właśnie ten zabieg, ma charakter twórczy, jako że stany i emocje wyrazić można poprzez ruch, gest, mimikę i na wiele różnych sposobów”. W tych dodatkowych elementach należy poszukiwać przesłanki indywidualności.

Niektóre koncepcje, jak już wspomniano upatrują cech twórczości w ścisłych relacjach utworu choreograficznego z utworem muzycznym. Podział ten zakłada wyodrębnienie w choreografii, tak jak w muzyce, pewnych dodatkowych elementów mających wpływ na uznanie danego utworu za twórczy. Koncepcje te przyjmują, że tak jak w utworze muzycznym można wyróżnić: harmonię, rytm, metrum, dynamikę, agogikę tak w choreografii: kompozycję, rytm, tempo, kierunek, poziom i prowadzenie ruchu w przestrzeni. I wszystkie te elementy, obok kompozycji przestrzennej mają wpływ na przypisanie danemu utworowi cech oryginalności i indywidualności. Ta koncepcja wydaje się być pełniejsza.

Ustalenie utworu

Z ochrony prawnoautorskiej będzie korzystał każdy utwór od chwili jego ustalenia. Ustalenie jest to uzewnętrznienie, umożliwiające zapoznanie się z utworem przez osoby inne niż sam twórca. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego (I CR 91/73) ustalenie następuje, wtedy, gdy […] utwór przybierze jakakolwiek postać, choćby nietrwałą, jednak o tyle stałą, żeby treść i cechy utworu wywierały efekt artystyczny”. Do powstania ochrony utworu zatem nie jest konieczne jego utrwalenie (odmiennie niż w prawie autorskim USA), oznaczające zapisanie utworu na materialnym nośniku, wystarczy jego odtworzenie przy udziale publiczności.

Kancelaria Prawna ANSWER Wojciechowski i Partnerzy

+48 61 852 45 83

+48 784 619 697

NIP: 7831669821

Konto: 30 1600 1404 1843 4058 0000 0001

Biuro Poznań
ul. Libelta 29A/4
61-707 Poznań
E-mail: kancelaria@answer.com.pl